Và o ngà y rằm tháng 4 năm 624 trÆ°á»›c công nguyên, tại vÆ°á»n Lâm Tỳ Ni gần thà nh Ca Tỳ La Vệ, nÆ¡i hiện là vùng biên thuỳ giữa Nêpan và Ấn Äá»™, Äức Pháºt đã giáng sinh. Ngà i là con vua Tịnh Phạn và Hoà ng háºu Ma Da. Lúc nà y, vua Tinh Phạn trị vì má»™t vÆ°Æ¡ng quốc nhá» của bá»™ tá»™c ThÃch Ca. Khi Äức Pháºt vừa chà o Ä‘á»i, vá»›i 7 đóa sen đỡ bÆ°á»›c, má»™t tay chỉ lên trá»i, má»™t tay chỉ xuống đất mà rằng: "Thiên thượng trần thế, duy ngã Ä‘á»™c tôn" (Trên trá»i dÆ°á»›i đất, chỉ có trà óc siêu phà m của báºc Giác Ngá»™ má»›i là tôn quý).
Vua cha rất yêu quý Thái tá», là m lá»… đặt tên là Tất Äạt Äa, dòng tá»™c Cồ Äà m. Vì dòng tá»™c nà y thuá»™c bá»™ tá»™c ThÃch Ca nên sau nà y Ngà i có danh hiệu là ThÃch Ca Mâu Ni (có nghÄ©a là báºc Thánh của bá»™ lạc ThÃch Ca). hoà ng thái tá» có 32 tÆ°á»›ng tốt và 80 vẻ đẹp của thánh nhân.
Ngà y Thái từ chà o Ä‘á»i là ngà y há»™i vui lá»›n của toà n vÆ°Æ¡ng quốc. nhân dân xa gần kéo vỠđế kinh Ca Tỳ La Vệ ăn mừng. Má»™t vị đạo sÆ° già tên là A TÆ° Äà từ nÆ¡i ông tu hà nh trên núi Himalaya đã đến cung vua để chà o mừng và xem tÆ°á»›ng hoà ng thái tá». Gặp Thái tá», đạo sÄ© bá»—ng dÆ°ng chắp tay vái chà o vá»›i thái Ä‘á»™ hết sức cung kÃnh. Äạo sÄ© tuy cuá»i mà vẻ mặt thoáng buồn. Äược há»i cÆ¡ tại sao, vị đạo sÄ© đáp là ông mừng vì hoà ng thái tá» mai sau sẽ thà nh Pháºt, nhÆ°ng ông buồn vì ông tuổi đã quá cao, ắt phải từ trần mà không được vị Pháºt tÆ°Æ¡ng lai trá»±c tiếp giáo huấn, giác ngá»™.
Thái Tất Äạt Äa được nuôi nấng, khuyên bảo, giáo dục má»™t cách toà n diện cả vá» văn chÆ°Æ¡ng và võ nghệ. Sách kể rằng, chỉ trong khoảng thá»i kì từ 7 đến 12 tuổi, Thái tỠđã há»c am tÆ°á»ng 5 môn há»c trên thế gian và 4 sách Thánh Veda. Äến năm 13 tuổi, hoà ng thái tá» bắt đầu há»c võ thuáºt. Nhá» có sức khá»e phi thÆ°á»ng, Ngà i há»c môn võ gì cÅ©ng giá»i.
Năm 17 tuổi, hoà ng thái tá» sánh duyên cùng công chúa Da Du Äà La xinh đẹp và hạ sinh được má»™t ngÆ°á»i con trai đặt tên là La Hầu La. Trong gần 13 năm, sau ngà y cÆ°á»›i, hoà ng thái tá» sống má»™t cuá»™c Ä‘á»i hạnh phúc trong nhung lụa, vô tÆ°, không biết gì tá»›i má»i ná»—i khổ và xấu số ở Ä‘á»i.
Thế nhÆ°ng, vá»›i thá»i gian, do năng khiếu suy tÆ° sâu sắc và lòng thÆ°Æ¡ng ngÆ°á»i bẩm sinh, tuy sống trong cung và ng Ä‘iện ngá»c nhÆ°ng lòng hoà ng thái tá» luôn Ä‘au đáu những ngẫm vá» lẽ vô thÆ°á»ng của hạnh phúc.
Má»™t ngà y ná», hoà ng thái tá» Ä‘i ra ngoà i thà nh dạo chÆ¡i và lần đầu tiên trong Ä‘á»i được tiếp xúc vá»›i những sá»± thá»±c ám muá»™i và đáng sợ. hoà ng thái tá» tuần tá»± gặp má»™t ngÆ°á»i già yếu, má»™t ngÆ°á»i bệnh táºt, má»™t xác chết và chung cuá»™c là má»™t vị tu sÄ© vá»›i dung sắc đánh tháo, thÆ° thả Ä‘i trên Ä‘Æ°á»ng. Thái tá» nghiệm thấy mình dù là hoà ng thái tá» con vua cÅ©ng chẳng thể thoát khá»i cảnh già , Ä‘au, và chết. Những hình ảnh siêu thoát của vị tu sÄ© đã giúp Thái tá» sá»›m thấy được con Ä‘Æ°á»ng dẫn đến giác ngá»™, vÄ©nh viá»…n khắc phục má»i ná»—i thống khổ và xấu số của Ä‘á»i ngÆ°á»i. Từ đó, hoà ng thái tá» nuôi dưỡng quyết tâm xuất gia cầu đạo.
Giữa khuya mùng 8 tháng 2, hoà ng thái tá» cùng ngÆ°á»i hầu Xa Nặc cưỡi ngá»±a Kiá»n Trắc, vượt dòng A Nô Ma, cố chà xuất gia tầm đạo, cứu Ä‘á»™ chúng sinh thoát khá»i sinh - lão - bệnh - tá» và má»i ná»—i bất hạnh khác của Ä‘á»i ngÆ°á»i.
Thá»i bấy giá», ở Ấn Äá»™ có táºp tục và niá»m tin rằng, ngÆ°á»i nà o cầu đạo đánh tháo, Ä‘á»u phải bá»n chà tu khổ hạnh, ép xác. CÅ©ng theo truyá»n thống đó, hoà ng thái tỠđã có 6 năm khổ hạnh nÆ¡i rừng già , má»—i ngà y chỉ ăn 1 hạt mè, 1 hạt gạo, kiên trì khổ hạnh ép xác tá»›i mức con ngÆ°á»i gầy khô nhÆ° bá»™ xÆ°Æ¡ng, đôi mắt sâu hoẵm, sức khá»e giảm sút không còn Ä‘i vững. rút cuá»™c Ngà i nghiệm ra rằng, cà ng bá»n chà khổ hạnh, chân lý tối háºu nhÆ° cà ng lùi ra xa, tâm trà cà ng mê má», thân thể hình pháºt thÃch ca cà ng suy yếu. Ngà i thấy rõ, khổ hạnh, ép xác không phải là con Ä‘Æ°á»ng thoát khổ và cứu khổ.
Thái tá» quyết định ăn uống thÆ°á»ng nháºt trở lại, sau đó suốt 49 hôm mai ngồi yên tu táºp, bá»n chÃ, phấn đấu và cuối cùng đã giác ngá»™, thà nh Pháºt dÆ°á»›i gốc cây Bồ Ä‘á». NhÆ° váºy, sau 6 năm gian khổ, kiên trì không mệt má»i, và o năm 35 tuổi, Thái tá» Tất Äạt Äa đã trở thà nh Äức Pháºt.
Sau khi chứng quả, Äức Pháºt khởi hà nh Ä‘i giáo hóa chúng sinh. Ngà i đã Ä‘á»™ hÆ¡n ngà n đồ đệ. Trên Ä‘Æ°á»ng giáo hóa, sau khi Äức Pháºt thá» nháºn buổi cúng dÆ°á»ng của ngÆ°á»i thợ rèn Thuần Äà , Ngà i bảo vá»›i đại chúng: "Äây là buổi thá» trai chung cuá»™c của NhÆ° Lai trên thiên hạ nà y". giây lát sau, Pháºt hiện tÆ°á»›ng bệnh táºt để nhắc nhở các hà ng đồ đệ không nên quên sá»± vô thÆ°á»ng trong cuá»™c sống.
HÆ¡n 49 năm Ä‘á»™ sinh thuyết pháp, từ vÆ°á»n Lá»™c Uyển cho đến thà nh Câu Ty Na, trÆ°á»›c lúc và o tịch diệt Niết bà n, Äức Pháºt khai thị cho chúng đồ đệ lần rốt cục: "Phải nÆ°Æ¡ng theo pháp giá»›i là m thầy, hãy tá»± mình thắp Ä‘uốc lên mà đi".
Sau những lá»i di ngôn căn dặn đại chúng Ä‘Æ°á»ng hÆ°á»›ng tu hà nh, Äức Pháºt nằm nghiêng bên phải, an tÆ°á»ng và o đại định Niết bà n. Khi ấy, trái đất rung Ä‘á»™ng, ngÆ°á»i trá»i Ä‘á»u thÆ°Æ¡ng khóc vì biết rằng chá»— nÆ°Æ¡ng của mình từ nay không còn nữa.